maraş otları

KAHRAMANMARAŞ YÖRESİNDE KULLANILAN
GELENEKSEL BİTKİ TÜRLERİ VE KULLANIM YERLERİ
Bülent Akgün(1), M. Hakkı Alma(2), Murat Ertaş(2) , M. Said Fidan (2)
(1) Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman
Mühendisliği Bölümü, K.Maraş
(2) Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Endüstri
Mühendisliği Bölümü, K.Maraş
ÖZET
Bu çalışmada, Kahramanmaraş ili ve çevresinde Orman Tali Ürünleri açısından büyük önem
taşıyan ticari potansiyeli olan bitki örnekleri tespit edilmiştir. Bitki örnekleri usulüne uygun
olarak araziden en az iki eş örnek alınmak üzere, üzerlerinde meyve veya çiçekli kısımları
bulunan örnekler toplanmıştır. Yöredeki Aktarlar ve Orman Köylerine gidilerek tıbbi bitkileri
halkın nasıl ve ne amaçlı kullandıkları hakkında bilgiler elde edilmiştir. Toplanan bitki
örnekleri Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Orman Fakültesi Herbaryumunda teşhis
edilmiştir.
Ülkemizin, iklim ve toprak çeşitliliği sayesinde çok zengin bir floraya sahip olduğu
bilinmektedir. Avrupa ülkelerinde tespit edilen yaklaşık 11.000 bitki türü yanında ülkemizde
tespit edilmiş bitki sayısının yaklaşık olarak 9.000 kadar olması bu gerçeğin en çarpıcı
örneğidir. Bu bitkilerin çoğu da orman rejimine giren sahalarda yaşamaktadır. Bu bitkiler
başta ilaç sanayi olmak üzere kimya, boya ve kozmetik sanayinde, bazı ürünlerin yapımında
ve yemeklerde tatlandırıcı olarak kullanılmaktadırlar. Milli servetimiz olan bu
kaynaklarımızdan yeteri kadar ve usulüne uygun yararlanılmamaktadır. Bunun yanında
tabiatta içerisindeki varlıklarının tespiti ve korunması için de yeterli çalışmalar
yapılmamaktadır. Bitkisel kaynaklarımızın milli ekonomiye olan katkısını sağlıklı biçimde
ortaya konulması, mevcut kaynak potansiyelinin tehdit ve tehlike unsurlarıyla birlikte tespit
edilmesiyle mümkün olabilecektir.
Yapılan çalışma ile Kahramanmaraş ili ve çevresinde yayılış gösteren ve halk tarafından
tedavi amacıyla veya lezzet artırıcı olarak kullanılan 60 bitki taksonu tespit edilmiştir. Tespit
edilen bitki taksonlarının Angiospermae ve Gymnospermae alt sınıflarına göre
sınıflandırılması yapılmış, yöresel isimleri, kullanım yerleri ve miktarları hakkında bilgiler
verilmiştir. Kullanım alanları olarak taze yapraklar; sebze olarak, su ile kaynatılarak içilmek
suretiyle, sakızı çiğnenerek ve merhem olarak kullanılmaktadır. Meyveleri; pişirilerek
marmelat yapımında, turşu yapılarak, meyveler toz haline getirilerek ve balla tatlandırılarak,
pişirilerek yemek yapımında, su ile kaynatılarak, kuruyemiş olarak, baharat olarak kullanılır.
Kurutulmuş çiçekler; iltihaplara karşı, nefes darlığı, mide ve basur kanamalarına karşı su ile
kaynatılarak, kuru çiçek çayı idrar söktürücü olarak, böbrek taşı oluşumuna karşı ve şeker
hastalıklarının tedavisinde kullanılır. Kurutulan meyve ve yapraklı dallar sindirim sistemi
hastalıklarında, kurutulan çiçekli dallar ise kan durdurucu olarak kullanılmaktadır. Kurutulan
kökler balla tatlandırılıp ateş düşürücü olarak, toprak altı yumruları pişirilerek
kullanılmaktadır. Birçok bitkinin kökleri ve odunları, deri ve kumaş boyamada; kitre zamkı
elde edilerek boya ve kumaş endüstrisinde, derileri sepilemede kullanılırken, uçucu yağlar ise
özellikle ilaç endüstrisi başta olmak üzere kozmetik ve kimya endüstrisinde kullanıldığı
saptanmıştır.
Anahtar kelimeler: herbaryum, teşhis, flora, endüstri, takson, Kahramanmaraş
Traditional Plant Species Used in Kahramanmaras (Turkey)
and Their Applications
Bülent Akgün(1), M. Hakki Alma(2), Murat Ertas(2) , M. Said Fidan (2)
(1) Kahramanmaras Sutcu Imam University, Forestry Faculty, The Department of Forestry
Engineering in Kahramanmaras
(2) Kahramanmaras Sutcu Imam University, Forestry Faculty, The Department of Forestry
Industry Engineering in Kahramanmaras
ABSTRACT
In this investigation, plants having commercial potential regarding with Non-Forest Products
in Kahramanmaras (South East Medditerraneen of Turkey) were identified. Plants were
collected by taking at least two match pattern from the region. Knowledge about the usage of
healing plants was obtained gotten from herbalists and people living in K.Maras provinces in
region. Collected plants were identified at laboratory of Botany, Faculty of Forestry,
University of Kahramanmaras Sutcu Imam.
As is known Turkey is a rich country inview of plant species. Whereas there are about 11,000
determined plant species in Europe, about 9,000 species are available in Turkey. These plants
are mainly used as sweetener.
In this study, 60 plant species grown in Kahramanmaras of the various diseases in chemical
industry as food, swetener, food additive, folk medicine, cosmetic product etc. were
determined. Conventionally, the classification of determined plant species was made and
information about local names, applications and dose of usage were given. Furthermore, the
applications of the species in the region were studied in detail and summavized.
Anahtar kelimeler: herbalist, plant, angiosperm, flora, species
GİRİŞ
Türkiye’de gerek yayılış gerekse çeşitlilik yönünden orman tali ürünleri bakımından oldukça
zengin bir ülkedir. Anadolu halkının yabani bitkileri ilaç olarak kullanışı çok eski devirlere
kadar uzanmaktadır. Doğal olarak yetişen bitkilerden faydalanıldığı gibi drog elde etmek için
çeşitli türlerin kültürleri yapılmaktadır. Bir kısmı Akdeniz havzasında yer alan Türkiye,
coğrafik konumu, jeomorfolojik yapısı, farklı toprak tipleri ve iklim çeşitliliğine sahip oluşu
nedeni ile değişik vejetasyon tiplerine ve zengin bir floraya sahiptir.
Ülkemizde 9000 civarında bitki türü olduğu bilinmektedir. Floramızın bu nedenli
zenginliğine karşı bunlardan yeterince yararlanılamamaktadır. Türkiye florasında yetişen
3000 kadar tıbbi ve aromatik bitkiden 200 kadarı ihracat potansiyeline sahip olup bunların 70-
100 kadarının ihracatı yapılmaktadır (Baytop, 1984).
Kahramanmaraş’ta kullanılan geleneksel bitki türlerinin en önemlileri aşağıdaki Çizelge 1’de
gösterilmiştir. Bu bitki türlerinin önemli olanları gıda ve kullanım alanları dikkate alınarak
aşağıdaki şekillerde açıklanmıştır.
Çizelge 1. Osmaniye yöresinde doğal olarak yetişen ve kültüre alınan bazı orman tali ürünleri
Familya Cins ve Tür Bitkinin Genel Adı
ANACARDIACEAE Pistacia terebinthus L. Menengiç
CAPPARACEAE Capparis spinosa L. Kapari
CAPRIFOLIACEAE Sambucus nigra L. Mürver
CARYOPHYLLECEAE Gypsophila L. Çöven
CUPRESSACEAE Juniperus oxycedrus L. Ardıç
EQUISETACEAE Equisetium arvense L. Atkuyruğu
GENTIANACEAE Gentiana lutea L. Censiyan
LABIATEAE Salvia officinalis L. Adaçayı
LABIATEAE Thymus ssp. Kekik
LABIATEAE Rosmarinus officinalis L. Biberiye
LAURACEAE Laurus nobilis L. Defne
LEGUMINOSAE Lupinus albus L. Termiye tohumu
LEGUMINOSAE Astragalus L. Geven
RHAMNACEAE Rhamnus petiolaris Cehri
ROSACEAE Cerasus mahalep Mahlep
ROSACEAE Rosa canina L. Kuşburnu
ROSACEAE Fructus Crataegi L. Alıç meyvası
ROSACEAE Rubus fruticosus L. Böğürtlen
TILIACEAE Tilia ssp. Ihlamur
UMBELLIFERAE Coriandrum sativum L. Kişniş
URTICACEAE Urtica diocia L. Isırgan
KİŞNİŞ
Latince Adı: Coriandrum sativum L. – Mahalli Adları: aşuti, kara kimyon
Yemeklere bilhassa çorbalara tat vermek için kullanılır. Baharat olarak ve bazı içkilerin
(likörler) hazırlanmasında da kullanılır. Ayrıca iştah açıcı, gaz söktürücü ve hazmettirici
olarak kullanıldığı iddia edilmektedir.
ADAÇAYI
Latince Adı: Salvia officinalis L. - İngilizce Adı : Garden Sage -Mahalli Adları: Adaçayı,
Ayı kulağı, Misk adaçayı, Diş otu
Halk arasında çay gibi demlenerek (infüzyonu) boğazdaki iltihaplanmalar, yorgunluk, sinir
zafiyetine karşı kullanılır. Ayrıca bal ve sirke ile karıştırılarak ruhi depresyonlar, şiddetli
soğuk algınlıkları ve bazı kadın hastalıklarına karşı kullanılmaktadır.
Adaçayı (S. officinalis L.) yapraklarının enfüzyonu gargaralar ve şurupların bileşimine girerek
boğaz ağrıları ve iltihaplarına karşı kullanılır. Son yıllarda tedavi edici özelliği olan diğer
bitkilerle karıştırılıp poşetler halinde hazırlanan çayları da piyasaya çıkmaktadır (Sayar ve
ark., 1998).
TERMİYE TOHUMU
Latince Adı: Lupinus albus L. – Mahalli Adları: acıbakla, gavur baklası, lupen, tirmis
Tohumları kaynar suda kaynatılarak haşlama suyu alınır ve kabuğu soyulduktan sonra yenir.
Kavrulmuş tohumlar kahve yerine de kullanılır. Bir miktar temriye kahve tavasında kavrulur,
değirmende çekilir ve elde edilen tozdan, sabahları aç karnına bir kahve kaşığı alınır.
ÇÖVEN
Latince Adı: Gypsophila L. - İngilizce Adı: Soapworth - Mahalli Adları: çövem otu,
çengen, dişi çöven, tarla çöveni, helva çöveni, şark çöveni
Çöven gıda sanayinde helva ve dondurma yapımında ağdayı ağartıcı özelliğinden dolayı
ayrıca iyi bir köpürme özelliğine sahip olması sebebiylede sabun ve deterjan sanayi
yapımında geniş çapta kullanılır. Diğer bir kullanım alanı ise kumaş veya elbiseler bitkinin
kaynatılması ile elde edilen ılık suya batırılarak birkaç saat bekletilmek suretiyle renk ve
parlaklıkları bozulmadan temizlenmektedir. Drog olarak ise dekoksiyon halinde balgam ve
idrar söktürücü özelliklerinden dolayı bazı ilaçların bileşiminde yer alır.
ÇAKŞIR OTU
Latince Adı: Ferulae meifolia L. – Mahalli Adları: çağşır, çaşur, çavşır
Yaprakları suda haşlanarak acılıkları giderildikten sonra gıda olarak ve taze yaprakları tuzlu
suda salamura halinde saklanır ve sebze olarak kullanılır. Çakşır otu yumurta ile pişirilerek
yenir. Ayrıca turşusu da yapılmaktadır. Yaprakları “otlu peynir” denilen peynirin içine
katılmaktadır. Ferula türlerinin yaprakları kurutulduktan sonra hayvan yemi olarak da
kullanılır. Bu bitkinin kökleri toz edilip bal ile karıştırıldıktan sonra cinsel kudreti arttırıcı
olarak da kullanılmaktadır.
ATKUYRUĞU
Latince Adı: Equisetium arvense L. - Mahalli Adları: Kırkilitotu, Zemberek Otu, Çam
Otu, Kırk Boğum, Tilkikuyruğu, Katırkuyruğu
Dinmeyen burun kanamalarında, bitki kaynama suyu soğutulduktan sonra, kompres
biçiminde buruna uygulanır. Atkuyruğu çıban otu ile eşit karıştırılarak kullanıldığında, kan
temizleyici özelliği sayesinde, atardamar sertliğine ve unutkanlığa karşı başarılı olmaktadır.
Kepekli saçlar, atkuyruğu kaynama suyu ile her gün yıkanır ve saç diplerine zeytinyağı ile
friksiyon (ovarak sürme) yapılır (Baytop, 1984).
DEFNE
Latince Adı: Laurus nobilis L. - İngilizce Adı: Sweet By, Laurel - Mahalli Adları: Defne,
Dafna, Tehnel, Tefne
Ülkemizde defne yaprakları genellikle kurutularak ihraç edilmektedir. Çorba, pasta, şekerleme,
sucuk ve etlerin tatlandırılmasında da geniş çapta kullanılmaktadır. Uçucu yağında
bulunan okaliptol ve öjenolün bu yapraklara kazandırdığı konservan ektiden de
konservecilikte yararlanılmaktadır. Yağı ilaç ve kozmetik sanayinde özellikle sabun imalinde
kullanılmaktadır (Bozkurt ve Göker, 1986). Halk arasında, sindirim sistemi rahatsızlıklarına
karşı, idrar söktürücü ve terletici olarak kullanıldığı gibi baharat olarak da yaygın olarak
kullanılmaktadır.
BİBERİYE
Latince Adı: Rosmarinus officinalis L. - İngilizce Adı: Rosemary - Mahalli Adları:
Kuşdili, Biberiye, Hasalban
R.officinalis L. türünün çiçekli dallarından su buharı destilasyonu ile elde edilen renksiz veya
açık renkli, baharlı acı ve serinletici lezzetli, kafur veya Ökaliptus esansına benzer kokulu bir
esans elde edilir.
Halk arasında çay gibi demlenmek suretiyle baş ağrılarına, ödeme, şeker hastalığına karşı
kullanıldığı gibi, mide ve barsak uyarıcısı olarak da kullanılmaktadır. Hazım sistemini uyarıcı
ve safra artırıcı şurupların bileşiminde yer aldığı gibi kelliği önleyici saç losyonlarının
yapımında da kullanılır.
ALIÇ MEYVASI
Latince Adı: Fructus Crataegi L. – Mahalli Adları: ekşi muşmula, beyaz diken, edran
Olgun meyvaları çocuklar tarafından yemiş olarak yenmektedir. Kasaba pazarlarında
sonbaharda ipe dizilmiş olarak satılırlar. Bir miktar C vitamini bulunur (Baytop, 1984).
KUŞBURNU
Familya: Rosaceae - Latince Adı: Rosa canina L. - Mahalli Adları: İt Burnu, Köpek
Gülü , Yabani Gül, Gül Burnu
Kuşburnu meyvesi vitaminler bakımından da çok zengin olup, 100 g meyvede 256.18 mg A
vitamin ve 1700 mg C vitamini (Aksorbik asit) içermektedir. Ayrıca B1, B2 (flavin ve
nikotin asitleri) P, K, E vitaminleri ile K, Na, Ca, Mg, Fe ve P gibi minera maddeleri de
içerdiği saptanmıştır.
Taze kuşburnu meyvalarının 0.5-1.7 arasında C vitamini içerdiği ve kuşburnunun C vitamini
açısından limon ve domatesten 30-40 kat, elmadan ise yaklaşık 300 kat daha zengin olduğu
belirtilmektedir.
GEVEN
Latince Adı: Astragalus L. - İngilizce Adı: Milk-vetch (gum-tragacanth) - Mahalli
Adları: Geven, Boz geven, Zamk geveni
Bunun yanında geven bitkisi hayvan yemi ve yakacak olarak kullanılmakta, İç Anadolu’nun
bazı bölgelerinde de geven gövdelerinden odun kömürü dahi elde edilmektedir. Halk arasında
geven bitkisinden elde edilen kitre; basit yapıştırıcıların yapımı ve dokumaların
boyanmasında boyalara katılarak, dokumalardaki boyaların kalıcılığı ve parlaklığını sağlar.
KAPARİ
Latince Adı: Capparis spinosa L. - İngilizce Adı: Common caper-bush - Mahalli Adı:
Kedi tırnağı
Kaparinin bezelye büyüklüğündeki tomurcuklarının protein, vitamin, mineraller, rutin ve
hardal yağı glikosidi yönünden oldukça zengin olması, onu doyurucu bir besin kaynağı haline
getirmektedir. Meyvaları ve çiçekli tomurcukları kullanılır. Tomurcuklardan sirke ile
salamura yapılarak kebere turşusu imal edilir.
Kapari tomurcukları salamura edildikten sonra, zeytin yağı ve limonla işlem görerek
sofraların baştacı oluyor. Kaparinin tomurcuklarının yanında meyveleri ve sürgün uçları da
salamura ve sirkede muhafaza edilmek suretiyle gıda olarak değerlendiriliyor. Yapraklarının
ezilmesiyle hazırlanan lapa ise gut hastalığının tedavisinde kullanılmaktadır.
Malzemeler; 1 kg bitkinin açılmamış çiçek tomurcukları ( leblebi büyüklüğünde), %15 –
16’lık tuzlu su (salamura), %5-6’lık elma veya limon sirkesi. Nohut büyüklüğündeki çiçek
tomurcukları %15-16’lık tuzlu su (salamura) içerisine konur. Gölgeli bir ortamda 8-10gün
bekletilir. Bu süre sonunda çiçek tomurcukları salamura içerisinden çıkarılır ve musluk
suyuyla iyice yıkanır. Daha sonra %5-6’lık limon veya elma sirkesinin içerisine konur. Taze
sürgünlerde aynı işlemler yapılarak turşu elde edilebilir. Olgunlaşmamış meyveleri iğnelerle
delinmek suretiyle de yukarıdaki işlemlere tabi tutularak kullanılabilir. Bunlar iştah açıcı
olarak salata, pilavlı yemekler ve et sosları içerisine konarak tüketilir. İlaç olarak kullanmak
için ise kurutulmuş meyve ve çiçekler kullanılır.
Hayvanlar yediğinde ise süt ve yumurta verimi oldukça artıyor. Çiçek ve meyvelerin içerdiği
aromatik maddeler nedeniyle yaban hayatında kuşlar, karıncalar, arılar içinde önemli bir
besin kaynağıdır (OGM, 1991).
IHLAMUR
Latince adı:Tilia ssp. - İngilizce Adı: Linden tree - Mahalli adları: Kış Ihlamuru,
Gümüşi Ihlamur
10 gr. Ihlamur çiçeği 1lt suda çay gibi demlenerek elde edilen %1’lik infüzyonu da üretik ve
terletici olarak değerlendirilmektedir.
Halk arasında da yukarıdaki gibi değişik yüzdelerde hazırlanan infüzyonu; idrar söktürücü,
göğüs yumuşatıcı, soğuk algınlığı ve uykusuzluğa karşı kullanılmaktadır. Gargara ve yara
temizlemede kullanılmaktadır. Ihlamur kabuklarında bulunan maddelerin yatıştırıcı özelliği
olup, safra kesesi ve karaciğer hastalıklarına karşı hazırlanan preperatların terkibine girer
(Sayar ve ark., 1998).
MÜRVER
Latince Adı: Sambucus spp. - İngilizce Adı: Elder Flower (Mürver Çiçeği) - Mahalli
Adları: Kara Mürver, Yer Mürveri
Bu bitkinin meyvelerinden marmelat reçel, jöle şurup, meyve suyu gibi gıda ürünleri
hazırlanmaktadır. Ayrıca kurutulmuş meyveler çiçekler ve yapraklardan suda kaynatılmak
suretiyle faydalanılır. Meyveler ezilip bal ile karıştırılarak da yenilebilir.Bazı ülkelerde likör
ve votka gibi alkollü içkilerde kullanılır. Kuzey Iskoçya’da Iskoç kumaşlarının boyanmasında
bu bitkilerden elde edilen doğal boyalar önemli yer tutmaktadır (OGM, 1991).
CENSİYAN
Latince Adı: Gentiana lutea L. – İngilizce Adı: Gentian - Mahalli Adları: küşad,
kantaron, cimtiyen
Halk arasında mide rahatsızlıkları, hazımsızlığa karşı ve iştah açıcı, ateş düşürücü olarak
kullanılır. Censiyan kökleri iştah şuruplarının imalinde kullanılır (Coşkun, 1997).
ISIRGAN OTU
Latince Adı: Urtica diocia L. - Mahalli Adları: Büyük Isırgan Otu, Dızlağan
Isırgan otu, böbrek ve mesane taşı oluşumuna karşı da kullanılabilir. Böbrek hastalıkları ve
zorlu baş ağrıları genellikle bir arada görülürler. Isırgan otu, en başta gelen kan temizleyici ve
aynı zamanda kan yaptırıcı bir bitkidir. Böylece, pankreas üzerinde de çok olumlu etkileri
olduğu için, ısırgan otu çayı ile kandaki şeker düzeyi düşürülebilir (Özer ve ark., 2001).
Belirli bir yaştan sonra bedendeki demir miktarı azalmaya başlar. Bu nedenle, yorgunluk ve
bitkinlik halleri görülür, kişi yaşlandığını düşünmeye başlar ve verimliliği giderek azalır. İşte
bu durumlarda, demir içerikli taze ısırgan otu ile çok olumlu sonuçlar alınabilir. Bir ısırgan
otu küründen sonra, kişi kendini çok kısa bir süre içerisinde eskiye oranla çok daha rahat
hisseder, enerji ve çalışma gücü geri gelir, dış görünümde de belirgin bir düzelme başlar.
ARDIÇ KATRANI
Latince Adı: Juniperus oxycedrus L. - İngilizce adı: Juniper berries - Mahalli Adları:
Adi Ardıç, Katran Ardıcı
İnsan ve hayvanlarda görülen bazı deri hastalıklarının tedavisinde haricen kullanılır (Baytop,
1984).
MENENGİÇ
Latince Adı: Pistacia terebinthus L. - İngilizce Adı: Terebinth tree - Mahalli Adları:
Melengiç, Çöğre, Çitlenbik, Sakız Ağacı,Yabani Fıstık
Kurutulan meyveler yabancı maddelerinden temizlenip öğütüldükten sonra kavurma
fırınlarında kavrularak kıl torbalara konulur ve preslenir. Presleme sonunda çıkan kirli yeşil
renkteki Menengiç yağı, mahalli deyimle Çitlenbik yağı, tavalarda yakılmak suretiyle kirli
yeşil renkteki dumanı çıkarılır. Tavadaki yağa bir dilim ekmek atılarak kokusu ve acılığı
alınan yağ, halk arasında her türlü yemek ve helva yapımında kullanılır. Özellikle sabun
imalinde kullanıldığı gibi araba koşumlarının deri aksamının yağlanmasında kullanılır.
Böylece deri kayışların yumuşaklığı ve dayanıklılığı arttırılmış olur. Güney Anadolu
Bölgesinde de meyveleri kavrularak yenir.
Ayrıca pres artığı olarak elde edilen küspe de, hayvancılıkta özellikle domuz yetiştiriciliği
için de aranan bir gıda maddesi olup yurt dışına ihraç edilmektedir. Köylü ise at ve merkep
dışında hayvanlarına yem olarak yedirmektedir (Baytop, 1984).
BÖĞÜRTLEN
Latince Adı: Rubus fruticosus L. - Mahalli Adları: Böğürtlen
Hafif kabız olarak diş etleri, bademcik ve boğaz iltihaplarında, yapraklarından yapılan
infüzyon (%2), gargara halinde kullanılmaktadır. İshal ve basura karşı da iyidir (Sezik ve
Yeşilada, 1987).
KEKİK
Latince Adı: Thymus ssp. - İngilizce Adı: Garden thyme - Mahalli Adları: Yabani kekik,
Sater otu, Nemamul otu
Kekik türlerinden çeşitli et yemeklerinde baharat olarak da faydalanılmaktadır. Parfümeri ve
kozmetik sanayiinde, banyo köpüklerinin yapımında ve problemli ciltlerin tedavisinde
kullanılmaktadır. Ayrıca; kansızlık, boğmaca, kellik, diş ve mide ağrılarında, uyuz nefes
kokması, lumbago, barsak parazitlerinin ve gazlarının giderilmesinde, romatizma ile bazı
kadın hastalıklarında tedavi amacıyla kullanılmaktadır. Derideki mantar hastalıklarına karşı
inhibitör etkisi olduğundan, mantar ilâçlârının bileşiminde de yer almaktadır (Öztürk ve
Özçelik, 1991).
MAHLEP
Latince Adı: Cerasus mahaleb(L.)Mill.Var.Mahaleb(Syn:prunus mahaleb L.) - İngilizce
Adı: Mahaleb, European cherry - Mahalli Adları: Mahlep, İdris ağacı, Yabani kiraz
Mahlep meyvelerinin tohumları halk arasında toz haline getirilerek pasta ve çöreklerin
yapımında koku verici olarak (bu tohumlar bünyelerindeki kumarinden dolayı vanilya kokusu
taşımaktadır) ve tohumlarda bulunan hoş kokunun genç dallarda da bulunmasından ötürü,
sözü edilen genç dallardan tütün içmek amacıyla kullanılan çubuk ve pipoların imalinde
yararlanılır.
Mahlep tohumları drog olarak ferahlatıcı, serinletici, bünyeyi kuvvetlendirici olduğu gibi,
azotça zengin olmasına rağmen nişasta oranının az olması sebebiyle şeker hastalığını tedavi
edicidir. Bu kullanım alanlarının yanında, tıbbi amaçla şeker hastalığının tedavisinde ve
özellikle Arap ülkelerinde sıtmaya karşı mahlep meyvelerinden faydalanılmaktadır.
CEHRİ
Latince Adı: Rhamnus Petiolaris Boiss - İngilizce Adı: Buçkthorm, Yellow Berry -
Mahalli Adları: Boyacı Dikeni, Altın Ağacı, Ak diken, Saplı Cehri, Altın Ağ, Cehre
Kumaş ve gıda sanayinde boyar madde olarak kullanılmaktadır. Yünlü ve pamuklu kumaşları
cehri meyvelerinden elde edilen boya ekstrakları ile sarı veya sarıya yakın renklere
boyanmasında kullanılır. Ancak sentetik boyaların imali ile kumaş sanayinde kullanım alanı
oldukça azalmıştır.
Bunların yanın.
Bunların yanınkullandığı guaj boyaların imalinde sarı renk tonlarının elde dilmesinde ve son
yıllarda özellikle gıda sanayinde margarin yağlarının renklendirilmesinde kullanılmaktadır.
Tıbbi alanda ise müsilaj etkisinden yararlanılmakta ve bu amaçla hazırlanan bazı ilaçların
terkibine girmektedir (OGM, 1991).
KAYNAKLAR
ASIMGİL, A., 1993. Şifalı Bitkiler, Timaş Yayınları, İstanbul.
BAYTOP, T., 1994. Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek
Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları, Yayın No:578, Ankara.
BOZKURT,Y., GÖKER, Y., 1986. Orman Ürünlerinden Faydalanma, İstanbul Üniversitesi
Yayınları, Yayın No:3402, Orman Fakültesi Yayınları No:379, İstanbul.
COŞKUN, M., 1997. 11. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı (22-24 Mayıs 1996), Ankara
Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi Yayınları Yayın No:75, Ankara.
OGM, 1991. Ülkemizde Bazı Önemli Orman Tali Ürünlerinin Teşhis ve Tanıtım Kılavuzu,
TC Orman Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara.
ÖZER, Z., TURSUN, N., ÖNEN, H., 2001. Yabancı Otlarla Sağlıklı Yaşam (Gıda ve
Tedavi), 4renk Yayınları, No:975, Ankara.
ÖZTÜRK, M., ÖZÇELİK, H., 1991. Doğu Anadolu’nun Faydalı Bitkileri, S. Vakfı,
Semih Ofset Matbaacılık, Yayıncılık ve Ambalaj Sanayi Limited Şirketi.
SAYAR, A., GÜVENSEN, A., ÖZDEMİR, F., ÖZTÜRK, M., 1998. Muğla İlindeki Bazı
Bitkilerin Etnobotaniksel Özellikleri, Ege Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fak. Biyoloji Bölümü,
İzmir.
SEZİK, E., YEŞİLADA, E., 1987. 5.Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, Bildiri Kitabı,
(Ankara , 15-17 Kasım 1984).