5 Eylül 2009 Cumartesi

üzüm pestil üzüm sucuğu

Kahraman Maraş Yöresi Bağcılık Ürünleri
Yekta Gezginç1, A.Doğan Duman1, K. Sinan Dayısoylu1, Mustafa Didin2
1Kahraman Maraş Sütçü İmam Üniversitesi, Ziraat Fakültesi,
Gıda Mühendisliği Bölümü, Kahraman Maraş
2Mustafa Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Gıda Mühendisliği Bölümü,
Antakya-Hatay
Özet
Türkiye, üzüm üretiminde dünyada en büyük beşinci ülke konumundadır. Üzümün raf
ömrünün çok kısa olması büyük miktarda ürün kaybına neden olmaktadır. Bu nedenle
üzümün işlenerek uzun süre depolanması ve besin değerinin artırılması amacıyla bağcılık
ürünleri dediğimiz pekmez, pestil, sucuk ve bastık üretilmektedir. Türkiye’de üzümlerin;
%23’ü taze üzüm olarak, %37’si kurutularak, %3’ü şarap üretiminde, %37’si de bağcılık
ürünleri olarak değerlendirilmektedir. Kahraman Maraş’ın bitki deseni, genel tarımsal yapı
içerisinde tarla bitkileri yetiştiriciliğinin oransal olarak hakim olduğunu göstermekle beraber,
meyveciliğin, üretilen ürünlerin pazarlanabilir oranları bakımından üretim ve alana göre
katma değeri daha yüksektir. Kentin bağcılık durumunu çarpıcı bir şekilde ortaya koyması
bakımından yaklaşık 25 bin hektar alanda 96 bin ton kadar üretilen üzümün ilde en çok
yetiştirilen meyve türleri içerisinde % 62’lik bir paya sahip olması Kahraman Maraş’ın
bağcılık ürünleri açısından büyük potansiyelini ortaya koymaktadır. Ancak günümüze değin
bu potansiyelin çok iyi değerlendirilemediği, geleneksel yöntemlerle işlenegelen yöreye özgü
bu bağcılık ürünleri ile ilgili olarak yapılan bu çalışmada, modern donanım ve ekipmanlara
sahip işletmelerde ve profesyonel işleticilerin öncülüğü ile yöre ve ülke ekonomisine katma
değer sağlayacak üretimin özendirilerek, işin merdiven altından yahut kayıt dışılıktan
kurtarılıp, üretim potansiyelinin oldukça iyi değerlendirildiği bir yapıya kavuşturulması,
ürünlere özgü standartların oluşturulması, ürünlerin gıda kalite ve güvenliği açısından imajı
yüksek raf ürünleri olarak değerlendirilmesi yönünde akademik bir katkı sağlanması
amaçlanmıştır.
Kahraman Maraş Region Viticulture Products
Abstract
Turkey is the fifth largest grape producer in the world. Since grapes have very short shelf-life,
significant amounts of grape loss occur due to deterioration. For that reason it is required to
process the grapes into a form that can be stored for long time without loss within nutritional
value. Therefore grapes could processes same products, pekmez, pestil, sucuk and bastık, and
shelf life enlarged. In Turkey, 23% grapes consumed freshly, 37% dried, 3% processed to
wine and 37% converted to viticulture products. Plant pattern show that crop production is
dominant in Kahraman Maraş region but horticulture products selling is very easy so producer
get more investment than crop producer. In Kahraman Maraş, grapes grow in 25000 hectare,
96 thousand ton grapes produced, and grapes production constitute 62% of total horticulture
production so these values show city viticulture potential. However this potential was not
used efficiently and traditional processing methods was used so far. The main aims of this
study are being a pioneer to increase farmer investment, encourage modern processing
technology, increasing shelf life, creating a good standard for viticulture products and making
academic addition for processing.
Giriş
Kültür asmasının( Vitis vinifera L.) anavatanı olan Anadolu’da bağcılığın tarihçesi M.Ö. 3500
yıllarına kadar inmektedir.Arkeolojik buluntulara göre de bağcılığın eski bir kültür olduğu
anlaşılmaktadır. Binlerce yıllık süreç içinde bağcılık Anadolu’da efsanelere konu olmuş,
Anadolu insanının toplumsal yaşamında ve beslenmesinde önemli bir yer tutmuştur (Tangolar
ve Ergenoğlu, 1996).
Üzüm, yüksek şeker içeriğinden dolayı, kalori değeri yüksek bir besin maddesidir. Ayrıca
mineral maddelerden kalsiyum, potasyum, sodyum ve demir yönünden zengin olduğu gibi
bazı vitaminler (A, B1, B2, Niacin ve C vitaminleri) yönünden de önemli bir kaynak olarak
kabul edilmektedir. Ancak üzümün beslenme değerini oluşturan maddelerin niteliği ve
miktarı, taze veya işleme sonucunda dönüştüğü mamul ürüne bağlı olarak değişmektedir. Yaş
üzüm ile karşılaştırıldıklarında, kuru üzüm ve pekmez, daha az su içerdiklerinden daha
yüksek kalorili, demir ve kalsiyum mineralleri bakımından daha zengindirler (Bulduk,
1986).Verilen besin değerleri ile ilişkili olarak üzüm, bazı karaciğer hastalıkları ile kansızlığın
tedavisinde etkilidir. Yüksek tansiyonu kontrol altında tutar. Ayrıca içerdiği meyve asitleri ve
lifli yapısı ile mideye zarar vermeden böbrek ve barsak sisteminin çalışmasını düzenler, kanın
temizlenmesine yardımcı olur. Yüksek kalori içeriğine karşın, çok düşük miktarlarda yağ ve
protein içerdiğinden ideal bir diyet besinidir (Fidan ve Yavaş, 1986). Üzümün raf ömrünün
kısa olması, farklı şekillerde değerlendirilmesini zorunlu kılmıştır. Ülkemizde üretilen
üzümün %37’lik kısmı pekmez ve pestile işlenmektedir. Ancak kişi başına düşen pekmez ve
pestil tüketimi 100 g civarındadır. Pekmez ve pestil birçok meyveden elde edilebilirse de en
besleyici olanlar üzüm ve duttan elde edilenlerdir. Pekmez, genelde kahvaltılık olarak, pestil
ise; çerez olarak tüketilmektedir ( Nas ve Nas, 1987). Bu amaçla Türkiye’de farklı yörelerde
yapıldığı gibi, Kahraman Maraş’ta da üzümün değerlendirilmesi kurutarak, pekmez, pestil
(bastık) ve sucuğa işlenerek gerçekleştirilir.
Çizelge 1. Üzüm, pekmez ve pestilin bileşimi (Ekşi ve Artık, 1984; Nas ve Nas, 1987)
Ürünlerin
Bileşimi(%)
Üzüm
Pekmez Pestil
Nem 81.44 33.3 11.3
Kuru madde 18.56 66.6 88.7
Şeker(kuru maddede) 17.3-16.2 83 87.6
Asit ---- 3.48* 0.7
Protein 0.6-1.8 6.27* 4.1
Kül ---- 18677* 1.6
*g/1000g
Hammadde
(taze üzüm)
Yıkama
Presleme
Süzme
Beyaz toprak
ilavesi (%70 CaCO3 )
Şıranın Kestirilmesi
Tortunun Ayrılması
Koyulaştırma Nişasta Bulamacı
Maya
Ağartma, Kaynatma
Katılaştırma
Yayma
Kurutma
Ambalajlama,
Depolama
Ambalajlama ve Depolama
Şekil 1. Pekmez ve Pestilin akım şeması (Maskan ve ark., 2002).
Pekmez
Pestil
Bağcılık Ürünlerinin Yapılışları
Şıranın Çıkarılması
Şıra, üzüm suyunun kaynatılması ve çeşitli katkı maddelerinin de katılmasından elde edilen
bastık, sucuk, pekmez ve samsanın hammaddesi olarak adlandırılır. Şıra, özellikle üzümün
hasat mevsimi olan Eylül ve Ekim aylarında yapılır. Şıra yapılırken önce üzümün çürük
kısımları alınır ve yıkanarak üzüm teknesine toplanır ve presleme işlemi ile suyu elde edilir.
Elde edilen üzüm suyu süzme işleminden geçirildikten sonra, bir litre üzüm suyu için 7 g şıra
toprağı denilen beyaz toprak (%70 CaCO3 ) eklenir. 3-5 dakika kaynatılır. Kaynama sırasında
oluşan köpük yüzeyden alınır. Köpüklenme son bulunca şıra kazandan alınarak tortunun
ayrılması sağlanır ve 7.6 pH, 20° Brix olan berrak üzüm suyu (şıra) elde edilmiş olur (Kaya
ve Maskan, 2003).
Pestil (Bastık) Yapılması
Elde edilen şıranın dörtte üçü kazana alınarak 30 dakika kaynatılır ve brix 40° olunca
konsantre üzüm suyu elde edilmiş olur. Ayrılan şıraya 100g için 4 g olmak üzere nişasta ilave
edilir ve kaynayan şıraya ilave edilir. 4 dakika kaynatıldıktan sonra özel kumaşlardan
hazırlanmış sergilere dökülerek tahta mala ile muntazam bir şekilde yayılır. Üzerine şıra
dökülen sergi, kuruması için güneşte iki gün bekletilir (Maskan ve ark.,2001). Bastığın
kuruyan yüzü kuru bezle tozlardan arındırılır. Toz alındıktan sonra bastık serilen kumaştan
sergiler ters çevrilerek hafifçe ıslatılır ve hemen soyma işlemine geçilir. Bu işleme bastık
soyma denir. Soyulan bastıklar 10 cm genişliğinde ve 50 cm uzunluğunda şeritler halinde
kesilir ve daha önceden öğütülmüş fıstık, fındık ve ceviz içi ile üçgen şeklinde katlanarak
muska şekli verilir. Bu ürüne Kahraman Maraş’ta ‘samsa’ denilmektedir.
Sucuk Yapılması
Yaklaşık 25-30 cm’lik iplere dizilen ceviz, fındık, fıstık veya badem içleri uzun tahta
çubuklara bağlanarak içerisinde şıra bulunan sıcak mahsere kazanına batırılıp çıkarılır ve 25-
30 dakika bekletilerek şıranın soğuması ve katılaşması beklenir. Bu işlem 4-5 kez tekrar
edilerek kurumaya bırakılır. Kurutma işlemi tamamlandıktan sonra sucukların yüzeyi nişasta
ile kaplanarak hava almayan ambalajlarda muhafaza edilir.
Pekmez Yapılması
Şerbet kaynatıldıktan sonra önceki seneden kalan pekmez bir kaba konur, kaynayan
pekmezden ilave edilerek şerbete karıştırılıp kaynaması beklenir ve geniş yüzeyli kaplara
konularak güneşte 2-3 gün koyulaştırılır. Koyulaşan pekmez kavanozlara doldurularak serin
bir yerde tüketilmeye hazır depolanır.
Sonuç
Ülkemiz bağcılığı ile bağcılık ürünlerini işleyen tesislerimizin sayısı ve niteliği aynı
paralellikte gelişme göstermemektedir. Dünya üzüm üretiminde ilk 5’e giren ülkemizde,
üretilen üzümler ne yazık ki endüstriyel boyutta işlenmemekte, üzüm üreticileri daha çok
kendi hane tüketimleri ve bir miktar da ekonomik beklentileri için bağcılık ürünlerini,
bildikleri geleneksel metotlarla ve kontrolsüz koşullarda üretmektedirler. Bu ve buna benzer
çalışmalarla, yörede bağcılık ürünlerini işleyen endüstriyel değerlendirme tesislerinin sayıca
artmasını desteklemek ve bu yönde akademik sorumluluğun bir gereği olarak yöredeki
girişimcileri teşvik etmek esas amacımızdır.
Kaynaklar
Bulduk, S., 1986. Üzüm ve Üzümden Yapılan Besinlerin Beslenmemizdeki Yeri ve Önemi.
Tarım Orman ve Köy İşleri Bak. Dergisi (TOK), Sayı:3, Ankara.
Ekşi, A. ve Artık, N., 1984. Pestil Nasıl Yapılır. Bilim ve Teknik 17, 32-34.
Fidan, Y. ve Yavaş, İ., 1986. Üzümün İnsan Beslenmesindeki Değeri. Gıda Sanayinin
Sorunları ve serbest Bölgenin Gıda Sanayine Etkileri Semp. Bildirileri. 225-235, Adana.
Kaya, S., Maskan, A., 2003. Water Vapor Permeability of Pestil(a fruit leather) Made from
Boiled Grape Juice with Starch. Journal of Food Engineering Volume 57, 295-299.
Maskan, A., Kaya, S. and Maskan, M., 2002. Effect of Concentration and Drying Processes
on Color Change of Grape Juice and Leather(pestil). Journal of Food Engineering Volume 54,
75-80.
Maskan, A., Kaya, S., Maskan, M., 2002. Hot Air and Sun Drying of Grape Leather (pestil).
Journal of Food Engineering, 54 (2002) 81-88.
Nas, S. ve Nas, M., 1987. Pekmez ve Pestilin Yapılışı, Bileşimi ve Önemi. Bilim ve Teknik12
s. 347-352.
Tangolar, S. ve Ergenoğlu, F., 1996 .Üzüm Çeşitleri Kataloğu. Çukurova Üniversitesi Ziraat
Fakültesi Ofset Atölyesi, Adana.


Üzümden Elde Edilen Pestil Ve Sucuk
Yapım Yöntemleri Ve Saklama Koşulları
Sevim Kaya ve Aysun Maskan
Gaziantep Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Gıda Mühendisliği Bölümü, 27310
Gaziantep
ÖZET
Bu çalışmanın amacı pestil ve sucuk yapım metotları hakkında detaylı bilgi vermek, ve
saklama sırasında temel problem olan nem kaybı veya nem alımı çalışmaktır.
Pestil, Ülkemizde değişik meyvelerden elde edilen bir üründür. Pestil elde edildiği
meyveye göre adlandırılır, üzüm pestili (Gaziantep yöresinde genellikle bastık olarak
bilinir), kayısı pestili, dut pestili gibi. Yaz aylarında üretilen meyvelerin hepsi
tüketilemediğinden, meyvelerin saklanması ile ilgili bazı problemler ortaya çıkmaktadır.
Böylece, farklı ürünler elde etmek, meyvelerin besin değerini yitirmeden ömrünü
uzatmak için pestil ve sucuk gibi ürünler elde edilmektedir.
Pestil meyvelerin direk olarak temizlenip kurutulması ile, veya meyve sularının nişasta,
un, gibi katkı malzemeleri ile pişirilmesi ve sonra kurutulması ile elde edilir. Ürünü
zenginleştirmek için ceviz ve susam gibi katkı maddeleri eklenir. Kaynatılmış üzüm
suyu-nişasta karışımına ipe dizilmiş ceviz veya Antep fıstığı üç-dört defa batırılır ve
kuruması için asılır, kuruma sonrası sucuk elde edilir.
Çalışmada sucuk yapılarak değişik su aktivitelerinde 15°C’ de saklandı, ve belli
periyotlarda sucukların ağırlıkları tespit edildi. Böylece sucuğun ortamın nispi nemine
göre nem alıp almadığı belirlendi. Çalışma sonucuna göre sucuğun saklanması için
uygun nispi nem oranı yaklaşık % 55 olarak belirlendi.
Preperation Methods of Pestil and Sucuk From Grape and Storage
Conditions
Abstract
The scope of this study was to give preparation methods of pestil and sucuk detaily, and
to study water absorption or water lost that is the main problem during storage. Pestil is
a product obtained from different kinds of fruits, in our country. Naming of pestil
depends on the origin of the fruits used for pestil, like grape pestil (named as bastık in
Gaziantep region), apricot pestil, and mulberry pestil.
Since not all of the fruits harvested in summer are consumed right away, some problems
existed as to its preservation. Furthermore, pestil and sucuk production is used to
increase shelf life of fruits without loss of nutritional value and to produce different
types of products.
Pestil can be produced from fruits directly after cleaning and drying, or from cooking
fruit juices with starch or flour and then drying. The addition of some additives like nuts
and susame is used for enrichment of the product. Nuts meat is ted to string and then
soaked in boiled and concentrated grape juice-starch mixture for three-four times and
then hung up to dry, after drying sucuk is obtained.
In this study, sucuk is made with pistashio nut and stored at 15°C in different water
activity values, and weight of them was measured in specified period. Therefore,
moisture uptake or loss of sucuk was determined with respect to relative humidity of
storage condition. The result of the study shows that the optimum storage condition of
sucuk is around 55%.
GİRİŞ
Üzüm Türkiye ekonomisi üzerine önemli bir etkiye sahiptir. Türkiye Ziraat Odaları
Birliğinin yayınladığı raporu incelersek bunu daha iyi bir şekilde anlamak mümkündür
(Anomim, 2003).
Asmanın anavatanı olarak kabul edilen ülkemizde bağların toplam tarım alanı
içerisindeki payı %1,2’dir. Ülkemizde yaklaşık 1200’ün üzerinde üzüm çeşidinin varlığı
saptanmıştır. Ancak bunlardan 50-60 kadarının ekonomik önemi olup, geniş çapta
yetiştirilmektedir. Ülkemizde yetiştirilen üzümlerin yaklaşık %30’u kurutulmakta ve
kuru üzümde dünya ticaretinde söz sahibi olmaktadır. Bağcılığın Ülkemizde ki
durumuna bakmadan önce Dünya üzüm üretimi ve tüketimine göz atmak faydalı
olacaktır.
2002 yılı verilerine göre dünyada 7,4 milyon hektar alanda 61 milyon ton üzüm
üretilmektedir. Dünya üzüm üretiminin yarıdan fazlası Avrupa kıtasında
gerçekleştirilmektedir. Dünya yaş üzüm üretiminde İtalya, Fransa, ABD, İspanya,
Türkiye başlıca ülkelerdir.
Ülkemiz yaklaşık 525 bin hektar bağ alanında yılda yaklaşık 3,5 milyon ton üzüm
üretimi gerçekleştirilmektedir. Ülkemizde üretilen üzümlerin yaklaşık %30’u sofralık,
%37’si kurutmalık, %30’u pekmez, pestil, sucuk, şıra ve %3’de şaraplık olarak
değerlendirilmektedir (Nas ve Nas, Nas, S. & Nas, M., 1987).
Ülkemiz dünyanın 5. büyük üzüm üreticisidir (Anomim, 2002). Üretilen üzümün
yaklaşık %63’ü çekirdekli %27’si ise çekirdeksiz üzümden oluşmaktadır. Bölgelerimize
göre üretim incelendiğinde ise; Ege Bölgesinde çekirdeksiz kuru üzüm, Marmara
Bölgesinde sofralık ve şaraplık, Akdeniz Bölgesinde ilk turfanda, Orta Anadolu ve
Güneydoğu Anadolu Bölgesinde şaraplık, şıralık, sofralık, çekirdekli kurutmalık üzüm
yetiştiriciliği yönünden gelişme gösterdiği görülmektedir.
Gaziantep bağcılık yönünden zengin bir yöre olup özellikle Osmanlılar döneminde
teşvik edilmiş ve günümüze kadar gelişerek gelmiştir. Şıra (Şıra, bastık, sucuk, pekmez
gibi ürünlerin elde edilmesinde temel olan kaynatılmış üzüm suyudur) özellikle
üzüm’ün hasat mevsimi olan Eylül ve Ekim aylarında yapılır. Şıra yapılacak üzüm
bağdan kesilip eve getirilmeden önce evde şıra yapmak için gerekli olan bütün
hazırlıklar tamamlanır. Şıra genel olarak dökülgen üzümden yapılır, şıra yapılırken önce
üzümün çürük kısımları alınır ve yıkanarak demir süzeklerde süzülür. Suyu süzülen
üzüm daha sonra tahta sala (üzüm teknesi) yerleştirilir ve üzerine şıra toprağı denilen ak
toprak serpilir.
Daha sonra üzümün tepeleme işine geçilir. Üzüm tepeleme işi dikkatlice ve sistematik
bir şekilde ayak ile tepelenerek yapılır. Tepeleme işleminde ezilen üzümlerin şerbeti,
salın musluk gibi olan bölümünden alta konulan kaba dökülür. Dökülme esnasında alta
süzek konularak üzüm suyu süzülerek kaplara alınır. Bu kaplardaki üzüm şerbeti büyük
mahsere kazanına aktarılır ve kuvvetli ateşte köpüre köpüre kaynatılır. Bu işlem şıranın
durulduğunda şeffaf olmasını sağlar. Daha sonra kaynamış topraklı şerbet kalaylı bakır
kaplara aktarılarak toprağın dibe çökmesi sağlanır. Bastık yapımı şematik olarak Şekil
1’ de gösterilmektedir (Ekşi ve Artık, 1984; Maskan, 2001).
Gaziantep Yöresine göre sucuk yapımı:Yaklaşık 25-30 cm’lik iplere dizilen ceviz, fıstık
veya badem içleri uzun tahta çubuklara bağlanarak içerisinde şıra bulunan sıcak
mahsere kazanına batırılıp çıkarılır ve 25-30 dakika bekletilerek bastığın soğuması ve
katılaşması beklenir. “Gömlek giydirme” denen bu işlem 4-5 kez yapılarak kurumaya
bırakılır böylece sucuk elde edilmiş olur.
Taze üzüm

Yıkama

Taneleme ve ezme

Süzme
⇓ ⇐ Ak toprak (%70 CaCO3 )
Kaynatma (8 dak.)
⇓ ⇒ Köpük ayırma
Durultma
⇓ ⇒ Tartarik Asitin çökmesi
Üzüm suyunun süzülmesi (20°Brix)
⇓ ⇒ Üzüm suyu (1/4)
Koyulaştırma (40°Brix)
⇓ ⇐ Nişasta-üzüm suyu karışımı
Kaynatma (4 dak.)

Yayma ve kurutma

Bastık
Şekil 1. Gaziantep Yöresinde Bastık Yapım Yöntemi
Materyal ve yöntem
Dökülgen üzüm 2003 Eylülünde Gaziantep yöresinden elde edildi. Şıra yapımı bir pilot
tesiste gerçekleştirildi. Elde edilen şıra laboratuara getirilerek derhal bastık ve sucuk
yapımına başlandı. Her bir fıstık içi aynı uzunlukta önceden hazırlanmış ipliklere
takıldı. Kuru fıstık taneleri dört defa 5 saniye süre ile şıraya batırıldı ve dışarıya alındı.
Sucuk yapımı sağlandıktan sonra Şekil 2‘ de gösterildiği gibi içerisinde doymuş tuz
çözeltileri bulunan kaplara yerleştirildi (Maskan, 2001).
Kapak
Sucuk
Doymuş tuz çözeltisi
Şekil 2. Sucukların saklanması için kullanılan düzenek.
Tuzların (MgCl2, Mg(NO3)2 ve NaNO3) nispi nem (NN) değerleri sırasıyla %33.33,
%55.87, ve %76.46 olmaktadır (Kaya, Göğüş, Maskan, 2002). Ağırlıkları önceden
tespit edilen ve Şekilde gösterildiği gibi kaplara yerleştirilen sucuklar 15°C’ de etüve
yerleştirildi. Sucuklar gün aşırı tartıldı.
Sonuç ve Tartışma
Farklı nispi nem ortamlarında saklanan sucukların, zamana karşı ağırlık değişimi grafiği
Şekil 3’ de gösterilmektedir. Yüzde 33 nispi nemde saklanan fıstıkta ağırlık kaybı
olduğu belirlenmiştir. Yüksek nispi nemli ortamda ise sucukların ağırlıkları artmaktadır.
Düşük ve yüksek nispi nemli ortamlarda gözlenen sucuklarda ağırlık kaybı ve alımı
sucukların nem kaybettiğini ve aldığını göstermektedir. Daha yüksek nispi nemde
(yaklaşık yüzde 100 nispi nemde; doymuş tuz çözeltisi yerine saf su kullanılarak elde
edildi) ise sucuk, sulanarak yapısını kaybetmiştir (sonuç grafikte gösterilmedi). Yüzde
55 nispi nemde saklanan sucuklarda ise ağırlık artışı veya kaybı gözlenmedi. Sonuç
olarak sucuğun 15°C’ de saklanması halinde ortamın neminin yüzde 55 civarında
tutulması gerektiğini göstermektedir.
Zaman (gün)
0 2 4 6 8
Ağırlık kaybı veya artışı (g)
-0.01
0.00
0.01
0.02
0.03
% 76 NN
% 55 NN
% 33 NN
Şekil 3. Değişik nispi nem ortamlarında bekletilen sucukların zamana karşı ağırlık
değişimi.
Kaynaklar:
Anomim. 2002. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Araştırma Planlama Koordinasyon
Kurulu Başkanlığı, Ürün Raporu, Basılmamış Yayın, Ankara.
Anomim. 2003. Türkiye Ziraat Odaları Birliği, Üzüm Çalışma Grubu Raporu, Üzüm,
Sayı 1.
Ekşi, A. ve Artık, N., 1984. Pestil nasıl yapılır, Bilim ve Teknik, 17, 32-34.
Kaya, A, Göğüş, F., ve Maskan, M. 2002. Moisture sorption isotherms of grape pestil
and foamed grape pestil. Nahrung/Food 46, 73-75.
Maskan, A. 2001. Pestilin yenilebilir film ve kaplama olarak kullanımı. Yüksek Lisans
Tezi, Gıda Mühendisliği Bölümü, Gaziantep Üniversitesi.
Nas, S. ve Nas, M., 1987. Pekmez ve pestilin yapılışı, bileşimi ve önemi, Bilim ve
Teknik, 12, 347-352.

Hiç yorum yok: