osmaniye otları

Osmaniye Yöresinde Kullanılan Geleneksel Bitkilerin
Etnobotaniksel Özellikleri
M. Said Fidan (1), M. Hakkı Alma(1), Özer Çınar(2), Abbas Bilgi(3)
(1) Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Endüstri
Mühendisliği Bölümü, K.Maraş
(2) Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Çevre
Mühendisliği, K.Maraş
(3) Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği
Bölümü, K.Maraş
ÖZET
Bu çalışmada, Osmaniye ili ve çevresinde Orman Tali Ürünleri açısından büyük önem taşıyan
ticari potansiyeli olan bitki örnekleri tespit edilmiştir. Bitki örnekleri usulüne uygun olarak
araziden en az iki eş örnek alınmak üzere, üzerlerinde meyve veya çiçekli kısımları bulunan
örnekler toplanmıştır. Yöredeki Aktarlar ve Orman Köylerine gidilerek tıbbi bitkileri halkın
nasıl ve ne amaçlı kullandıkları hakkında bilgiler elde edilmiştir. Toplanan bitki örnekleri
Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Orman Fakültesi Herbaryumunda teşhis edilmiştir.
Ülkemizin, iklim ve toprak çeşitliliği sayesinde çok zengin bir floraya sahip olduğu
bilinmektedir. Avrupa ülkelerinde tespit edilen yaklaşık 11.000 bitki türü yanında ülkemizde
tespit edilmiş bitki sayısının yaklaşık olarak 9.000 kadar olması bu gerçeğin en çarpıcı
örneğidir. Bu bitkilerin çoğu da orman rejimine giren sahalarda yaşamaktadır. Floramızın bu
nedenli zenginliğine karşı bunlardan yeterince yararlanılamamaktadır. Türkiye florasında
yetişen 3000 kadar tıbbi ve aromatik bitkiden 200 kadarı ihracat potansiyeline sahip olup
bunların 70-100 kadarının ihracatı yapılmaktadır.
Yapılan çalışma ile Osmaniye ili ve çevresinde yayılış gösteren ve etnobotaniksel değeri olan
ve halk tarafından tedavi amacıyla kullanılan 35 bitki taksonu tespit edilmiştir. Tespit edilen
bitki taksonlarının 30’u Angiospermae ve 5’i Gymnospermae alt sınıflarına dahildir.
Bu bitki taksonlarının kullanım alanları olarak; meyveleri; pişirilerek marmelat yapımında,
turşu yapılarak besin maddesi olarak tüketilir, toz halinde balla tatlandırılarak kullanılır, salata
olarak, pişirilerek yemek yapımında, su ile kaynatılarak içilir, yemiş olarak, baharat olarak
kullanılır. Taze yaprakları; sebze olarak, sakızı ağızda çiğnenerek dişleri kuvvetlendirir,
toprak altı yumruları ateşte pişirilir ve gıda maddesi olarak kullanılır. Kurutulmuş çiçekleri; su
ile kaynatılarak iltihaplara karşı, kurutulan meyve ve yapraklı dallar suyla kaynatılarak
sindirim sistemi hastalıkları için içilir, nefes darlığı için su ile kaynatılarak içilir, mide ve
basur kanamalarını dindirici olarak, suda kaynatılarak çayı idrar söktürücü olarak, terletici
olarak infusyon halinde alınır, tenya düşürmek için su ile kaynatılarak içilir, zeytin yağıyla
hazırlanan merhem vücut parazitlerine karşı, kokuyu giderir, böbrek taşı oluşumuna karşı
içildiği, şeker hastalıkları tedavisinde, kurutulan kökler suyla kaynatılarak balla tatlandırılıp
ateş düşürücü olarak, kurutulan çiçekli dallar su ile kaynatılarak kan durdurucu olarak, elde
edilen köknar sakızı merhem olarak, sedir katranı kene, bit, sinek gibi haşeratın
öldürülmesinde, lapa halinde çabanlar üzerine konur, kurutulmuş rizomları suda haşlanarak
içilmektedir. Odunları; kumaş ve deri boyamada, elde edilen kitre zamkı; boya ve kumaş
endüstrisinde, derileri sepilemede, elde edilen uçucu yağ; kimya, ilaç ve kozmetik sanayinde
kullanıldığı saptanmıştır.
Anahtar kelimeler: herbaryum, flora, angiospermae, takson, ihracat
Ethnobotanical Characteristics of Traditional Plants Used
in Osmaniye Regions (Turkey)
M. Said Fidan (1), M. Hakki Alma(1), Ozer Cinar(2), Abbas Bilgi(3)
(1) Kahramanmaras Sutcu Imam University, Forestry Faculty, The Department of Forestry
Industry Engineering in Kahramanmaras
(2) Kahramanmaras Sutcu Imam University, EngineeringδArchitecture Faculty, The
Department of Environment Engineering in Kahramanmaras
(3) Kahramanmaras Sutcu Imam University, Forestry Faculty, The Department of Forestry
Engineering in Kahramanmaras
ABSTRACT
In this study, plants which have commercial potential with respect to non-forest products in
Osmaniye (South east Medditeraneen of Turkey), were determined. Plant specimes were
conveniently collected by taking at least two match pattern froms the land. Knowledge about
how and why community uses healing plants was obtained by asking to herbalists and villages
in the region. Collected plants were identified at herbaceous laboratory Faculty of Forestry,
University of Kahramanmaras Sutcu Imam.
It is known that Turkey has a rich flora thanks to climate and soil variation. Although there
are about 11,000 plant species in Europe, there are about 9,000 determined plant species in
Turkey. These plants are mainly used as dye and cosmetic and as sweetener, food and
medicine.
With study, 35 species grown in Osmaniye and used for the of purpose medical treatment and
as sweetener by community were determined. According to Angiosperm and Gymnosperm
subclass, classifications of the plant species were made and information about local names
and applications and were given. Various parts of the species were used in the form of gum,
ointment, vegetable by cheming, wrapping and boiling, respectively.
Anahtar kelimeler: herbalist, plant, angiosperm, flora, species
GİRİŞ
Türkiye’de gerek yayılış gerekse çeşitlilik yönünden orman tali ürünleri bakımından oldukça
zengin bir ülkedir. Anadolu halkının yabani bitkileri ilaç olarak kullanışı çok eski devirlere
kadar uzanmaktadır. Doğal olarak yetişen bitkilerden faydalanıldığı gibi drog elde etmek için
çeşitli türlerin kültürleri yapılmaktadır. Bir kısmı Akdeniz havzasında yer alan Türkiye,
coğrafik konumu, jeomorfolojik yapısı, farklı toprak tipleri ve iklim çeşitliliğine sahip oluşu
nedeni ile değişik vejetasyon tiplerine ve zengin bir floraya sahiptir.
Ülkemizde 9000 civarında bitki türü olduğu bilinmektedir. Floramızın bu nedenli
zenginliğine karşı bunlardan yeterince yararlanılamamaktadır. Türkiye florasında yetişen
3000 kadar tıbbi ve aromatik bitkiden 200 kadarı ihracat potansiyeline sahip olup bunların 70-
100 kadarının ihracatı yapılmaktadır.
Son yıllarda sentetik kökenli maddelerin yan etkilerinin daha fazla olması, özellikle
antimikrobial olarak kullanılan sentetik ilaçlara karşı organizmaların direnç oluşturmaları
gibi sebepler doğal bitkisel kaynakların ve bu maddeleri taşıyan tıbbı bitkilerin önemini
daha da çok arttırmıştır.
Bitkilerin organizmaları öldürücü ve insan sağlığı için önemli olan özellikleri, 1926 yılından
bu yana laboratuarlarda araştırılmaya başlanmıştır. Uçucu yağların kullanım alanları ve
tüketim miktarları her geçen gün çoğaldığından, bunların fiyatları da yıldan yıla artmaktadır
(Baytop, 1984).
Kahramanmaraş’ta kullanılan geleneksel bitki türlerinin en önemlileri aşağıdaki Çizelge 1’de
gösterilmiştir. Bu bitki türlerinden önemli olanları gıda ve kullanım alanları dikkate alınarak
aşağıdaki şekillerde açıklanmıştır.
Çizelge 1. Osmaniye yöresinde doğal olarak yetişen ve kültüre alınan bazı orman tali ürünleri
Familya Cins ve Tür Bitkinin Genel Adı
ANACARDIACEAE Pistacia terebinthus L. Menengiç
ANACARDIACEAE Pistacia lentiscus L. Sakız ağacı
ANACARDIACEAE Rhus coriaria L. Derici sumağı
APOCYNACEAE Nerium oleander L. Zakkum
ASPIDIACAE Dryopteris filix-mas L. Erkek eğrelti otu
CAPPARACEAE Capparis spinosa L. Kapari
CAPRIFOLIACEAE Sambucus nigra L. Mürver
CORNACEAE Cornus mas L. Kızılcık
CUPRESSACEAE Juniperus oxycedrus L. Ardıç
FAGACEAE Quercus ithaburensis L. Meşe palamutu
FAGACEAE Ouercus infectoria Oliver ssp. Meşe mazısı
LABIATEA Salvia officinalis L. Adaçayı
LABIATEA Thymus ssp. Kekik
LEGUMINOSAE Astragalus L. Geven
LILIACEACE Ruscus aculeatus L. Tavşan memesi
LORANTHOCEAE Viscum album L. Ökse otu
MALVACEAE Malva sylvestris L. Ebe gümeci
MRYTACEAE Eucalyptus Camaldulensis L. Ökaliptus
MRYTACEAE Mrytus comminus L. Yabani mersin
PINACEAE PinusnigraArn.ssp.pallasiana Toros kara çamı
PINACEAE Abies cilicica ssp.cilicica Ant. Toros köknarı
PINACEAE Cedrus libani L. Toros sediri
PLANTAGINACEAE Plantago major L. Sinir otu
POLYPODIACEAE Dryopteris filix-mas L. Erkek eğrelti otu
URTICACEAE Urtica diocia L. Isırgan
PINACEAE Pinus pinea L. Çam fıstığı
ROSACEAE Rosa canina L. Kuşburnu
TILIACEAE Tilia ssp. Ihlamur
LAURACEAE Laurus nobilis L. Defne
LABIATAE Rosmarinus officinalis L. Biberiye
EQUISETACEAE Equisetium arvense L. Atkuyruğu
ERICACEAE E. manipuliflora salisb Erika
LEGUMINOSAE Ceratonia siliqua L. Keçiboynuzu (Harnup)
ANACARDIACEAE Rhus coriaria L. Sumak
PRIMULACEAE Cyclamen spp. Yer Somunu
ÇAM FISTIĞI
Latince Adı: Pinus pinea L. - İngilizce Adı: Pine nut - Mahalli Adları: Çam fıstığı, İç
fıstık, Dolma fıstığı
Lezzetli ve besleyici bir gıda maddesi olan çam fıstıkları yemek, tatlı ve pastalara tat ve çeşni
vermek amacıyla katıldığı gibi, yetişme yöresinde preslenerek elde edilen yağı yemek yağı
olarak kullanılır. Taze olarak da yenilen fıstıklar aynı zamanda balla karıştırılarak elde edilen
macun zafiyet geçiren hastalara kuvvet verici olarak yedirilmektedir. Yağlımsı lezzetli tohumların
dış zarı odunlaşmıştır.
Ortalama olarak bir ağaçtan 120 kg. kozalak, bundan da 6-8 kilo iç fıstık elde edilmektedir.
Fıstık çamı meyveleri, %46 civarında sabit yağ, protein ve selüloz taşır. Sanayice
preslenerek açık sarı renkte, kokusuz ve lezzetli bir yağ elde edilmektedir. Bu yağ yemek
yağı olarak kullanıldığı gibi sabun ve vernik imalâtında da kullanılır. Pres artığı olarak çıkan
posadan ise, şekercilikte badem ezmesi imalatında ve kozmetiklerin yapımında faydalanılır.
ADAÇAYI
Latince Adı: Salvia officinalis L. - İngilizce Adı : Garden Sage -Mahalli Adları: Adaçayı,
Ayı kulağı, Misk adaçayı, Diş otu
Halk arasında çay gibi demlenerek (infüzyonu) boğazdaki iltihaplanmalar, yorgunluk, sinir
zafiyetine karşı kullanılır. Ayrıca bal ve sirke ile karıştırılarak ruhi depresyonlar, şiddetli
soğuk algınlıkları ve bazı kadın hastalıklarına karşı kullanılmaktadır.
Adaçayı (S. officinalis L.) yapraklarından son yıllarda tedavi edici özelliği olan diğer bitkilerle
karıştırılıp poşetler halinde hazırlanan çayları da piyasaya çıkmaktadır.
ARDIÇ KATRANI
Latince Adı: Juniperus oxycedrus L. - İngilizce adı: Juniper berries - Mahalli Adları:
Adi Ardıç, Katran Ardıcı
İnsan ve hayvanlarda görülen bazı deri hastalıklarının tedavisinde haricen kullanılır.
KAPARİ
Latince Adı: Capparis spinosa L. - İngilizce Adı: Common caper-bush - Mahalli Adı:
Kedi tırnağı
Kaparinin bezelye büyüklüğündeki tomurcuklarının protein, vitamin, mineraller, rutin ve
hardal yağı glikosidi yönünden oldukça zengin olması, onu doyurucu bir besin kaynağı haline
getirmektedir. Tomurcuklardan sirke ile salamura yapılarak kebere turşusu imal edilir.
Kapari tomurcukları salamura edildikten sonra, zeytin yağı ve limonla işlem görerek
sofraların baştacı oluyor. Kaparinin tomurcuklarının yanında meyveleri ve sürgün uçları da
salamura ve sirkede muhafaza edilmek suretiyle gıda olarak değerlendiriliyor.
Malzemeler; 1 kg bitkinin açılmamış çiçek tomurcukları (leblebi büyüklüğünde), %15 –
16’lık tuzlu su (salamura), %5-6’lık elma veya limon sirkesi. Nohut büyüklüğündeki çiçek
tomurcukları %15-16’lık tuzlu su (salamura) içerisine konur. Gölgeli bir ortamda 8-10gün
bekletilir. Bu süre sonunda çiçek tomurcukları salamura içerisinden çıkarılır ve musluk
suyuyla iyice yıkanır. Daha sonra %5-6’lık limon veya elma sirkesinin içerisine konur. Taze
sürgünlerde aynı işlemler yapılarak turşu elde edilebilir. Bunlar iştah açıcı olarak salata,
pilavlı yemekler ve et sosları içerisine konarak tüketilir (Baytop, 1984).
Hayvanlar yediğinde ise süt ve yumurta verimi oldukça artıyor. Çiçek ve meyvelerin içerdiği
aromatik maddeler nedeniyle yaban hayatında kuşlar, karıncalar, arılar içinde önemli bir
besin kaynağıdır (TİGEM, 2001).
BİBERİYE
Latince Adı: Rosmarinus officinalis L. - İngilizce Adı: Rosemary - Mahalli Adları:
Kuşdili, Biberiye, Hasalban
R.officinalis L. türünün çiçekli dallarından su buharı destilasyonu ile elde edilen renksiz veya
açık renkli, kafur veya Ökaliptus esansına benzer kokulu bir esans elde edilir.
Halk arasında çay gibi demlenmek suretiyle baş ağrılarına, ödeme, şeker hastalığına karşı
kullanılmaktadır. Hazım sistemini uyarıcı ve safra artırıcı şurupların bileşiminde yer aldığı
gibi kelliği önleyici saç losyonlarının yapımında da kullanılır (OGM, 1991).
MEŞE PALAMUTU
Latince Adı: Quercus ithaburensis Decne subsp. macrolepis (kotschy) Hedge-Yalt. -
İngilizce Adı: Valonia acron - Mahalli Adları: Palamut, Palut, Palıt, Pelit
Kadeh ve tırnakların toz hale getirilmesinden sonra su ile muamele edilmesiyle elde edilen
hülâsa bal, şeker ya da diğer tatlandırıcılarla tatlandırılmak suretiyle özellikle çocuk
ishallerini kesici özelliği olan şurupların imalinde kullanılmaktadır.
Yaklaşık olarak 100 ton palamuttan 45-50 ton hülâsa elde edilmektedir. Esmer renkteki bu
hülâsa %70 sepileyici, %4 glikoz, %1 .5 sakkaroz ve %7.5 su ihtiva etmektedir. Dünya deri
endüstrisinin yıllık sepi maddesi ihtiyacının %30’ unun bitkisel sepi maddeleriyle karşılandığı
bilinmekte olup bu rakamında büyük bölümünün palamut hülasa ve tozuyla karşılandığı göz
önüne alınırsa palamutların ekonomik önemleri hakkında bir fikir edinilebilir.
Meyveler taze, kavrulmuş ya da kaynatılmış halde gıda maddesi olarak yenilmektedir. Fazla
yenilen meyveler şiddetli kabızlığa neden olmaktadır. Deri sanayiinde toz veya hülâsa hailine
getirilen palamut kadeh ve tırnakları yalnız veya diğer sepi maddeleri ile karıştırılarak
kullanılmaktadır. Ayrıca yakacak maddesi olarak da değerlendirilebilmektedir.
ERİKA
Latince Adı: E. manipuliflora Salisb (Syn: E. verticillata Forsskal) İngilizce Adı:
Heather - Mahalli Adları: Funda, Süpürge otu, Piren, Süpürge çalısı
Yöre halkı tarafından çay gibi demlenmek suretiyle idrar söktürücü olarak yararlanılmaktadır.
Çiçekli dal uçlarından elde edilen %5’lik infüzyon idrar yolları taşlarını düşürmek amacıyla
kullanılan bazı ilaçların bileşiminde yer almaktadır (Baytop, 1982).
KUŞBURNU
Familya: Rosaceae - Latince Adı: Rosa canina L. - Mahalli Adları: İt Burnu, Köpek
Gülü , Yabani Gül, Gül Burnu
Kuşburnu meyvesi vitaminler bakımından da çok zengin olup, 100 g meyvede 256.18 mg A
vitamin ve 1700 mg C vitamini içermektedir. Ayrıca B1, B2 (flavin ve nikotin asitleri) P,
K, E vitaminleri ile K, Na, Ca, Mg, Fe ve P gibi minera maddeleri de içerdiği saptanmıştır.
Taze kuşburnu meyvalarının 0.5-1.7arasında C vitamini içerdiği ve kuşburnunun C vitamini
açısından limon ve domatesten 30-40 kat, elmadan ise yaklaşık 300 kat daha zengin olduğu
belirtilmektedir.
GEVEN
Latince Adı: Astragalus L. - İngilizce Adı: Milk-vetch (gum-tragacanth) - Mahalli
Adları: Geven, Boz geven, Zamk geveni
Halk arasında geven bitkisinden elde edilen kitre; basit yapıştırıcıların yapımı ve dokumaların
boyanmasında boyalara katılarak, dokumalardaki boyaların kalıcılığı ve parlaklığını sağlar.
Bunun yanında geven bitkisi hayvan yemi ve yakacak olarak kullanılmakta, İç Anadolu’nun
bazı bölgelerinde de geven gövdelerinden odun kömürü dahi elde edilmektedir.
GÖKNAR
Latince Adı: Abies cilicica (Ant. Et Kotschy) Carr.subsp.cilicica - Mahalli Adları:
Mezdeği, Mezda
Haricen antiseptik ve çıban iyi edici olarak yakı veya merhem halinde kullanılmaktadır.
Köknar sakızı çıbanı işletir ve iltihabı dışarı çıkartarak çıbanın iyileşmesini sağlar.
ATKUYRUĞU
Latince Adı: Equisetium arvense L. - Mahalli Adları: Kırkilitotu, Zemberek Otu, Çam
Otu, Kırk Boğum, Tilkikuyruğu, Katırkuyruğu
Dinmeyen burun kanamalarında, bitki kaynama suyu soğutulduktan sonra, kompres
biçiminde buruna uygulanır. Atkuyruğu çıban otu ile eşit karıştırılarak kullanıldığında, kan
temizleyici özelliği sayesinde, atardamar sertliğine ve unutkanlığa karşı başarılı olmaktadır.
Kepekli saçlar, atkuyruğu kaynama suyu ile her gün yıkanır ve saç diplerine zeytinyağı ile
friksiyon (ovarak sürme) yapılır.
DEFNE
Latince Adı: Laurus nobilis L. - İngilizce Adı: Sweet By, Laurel - Mahalli Adları: Defne,
Dafna, Tehnel, Tefne
Ülkemizde defne yaprakları genellikle kurutularak ihraç edilmektedir. Çorba, pasta, şekerleme,
sucuk ve etlerin tatlandırılmasında da geniş çapta kullanılmaktadır. Uçucu yağında
bulunan okaliptol ve öjenolün bu yapraklara kazandırdığı konservan ektiden de
konservecilikte yararlanılmaktadır.Yağı; ilaç ve kozmetik sanayinde özellikle sabun imalinde
kullanılmaktadır. Halk arasında, sindirim sistemi rahatsızlıklarına karşı, idrar söktürücü ve
terletici olarak kullanıldığı gibi baharat olarak da yaygın olarak kullanılmaktadır.
IHLAMUR
Latince adı:Tilia ssp. - İngilizce Adı: Linden tree - Mahalli adları: Kış Ihlamuru,
Gümüşi Ihlamur
10 gr. Ihlamur çiçeği 1lt suda çay gibi demlenerek elde edilen %1’lik infüzyonu da üretik ve
terletici olarak değerlendirilmektedir (Bozkurt ve Göker, 1986).
Halk arasında da yukarıdaki gibi değişik yüzdelerde hazırlanan infüzyonu; idrar söktürücü,
göğüs yumuşatıcı, soğuk algınlığı ve uykusuzluğa karşı kullanılmaktadır. Ihlamur kabuklarında
bulunan maddelerin yatıştırıcı özelliği olup, safra kesesi ve karaciğer
hastalıklarına karşı hazırlanan preperatların terkibine girer (Sayar ve ark., 1998).
MÜRVER
Latince Adı: Sambucus spp. - İngilizce Adı: Elder Flower (Mürver Çiçeği) - Mahalli
Adları: Kara Mürver, Yer Mürveri
Bu bitkinin meyvelerinden marmelat reçel, jöle şurup, meyve suyu gibi gıda ürünleri
hazırlanmaktadır. Ayrıca kurutulmuş meyveler, çiçekler ve yapraklardan suda kaynatılmak
suretiyle faydalanılır. Meyveler ezilip bal ile karıştırılarak da yenilebilir. Bazı ülkelerde likör
ve votka gibi alkollü içkilerde kullanılır.
ISIRGAN OTU
Latince Adı: Urtica diocia L. - Mahalli Adları: Büyük Isırgan Otu, Dızlağan
Isırgan otu, böbrek ve mesane taşı oluşumuna karşı da kullanılabilir. Böbrek hastalıkları ve
zorlu baş ağrıları genellikle bir arada görülürler. Isırgan otu, en başta gelen kan temizleyici ve
aynı zamanda kan yaptırıcı bir bitkidir. Böylece, pankreas üzerinde de çok olumlu etkileri
olduğu için, ısırgan otu çayı ile kandaki şeker düzeyi düşürülebilir (Özer ve ark., 2001).
Belirli bir yaştan sonra bedendeki demir miktarı azalmaya başlar. Bu nedenle, yorgunluk ve
bitkinlik halleri görülür, kişi yaşlandığını düşünmeye başlar ve verimliliği giderek azalır. İşte
bu durumlarda, demir içerikli taze ısırgan otu ile çok olumlu sonuçlar alınabilir. Bir ısırgan
otu küründen sonra, kişi kendini çok kısa bir süre içerisinde eskiye oranla çok daha rahat
hisseder, enerji ve çalışma gücü geri gelir, dış görünümde de belirgin bir düzelme başlar.
KEÇİ BOYNUZU AGACI (HARNUP)
Latince Adı: Ceratonia siliqua L. - İngilizce Adı: Carob (bean), Carob tree, Carob fruit
- Mahalli Adları: Keçiboynuzu, Harnup, Karabe, Kırat
Tohumlarında bulunan proferin ve tereferin sebebiyle şeker hastalarına gıda maddeleri
hazırlanmasında faydalanılır. Halk arasında meyvelerinden elde edilen un suda ezilerek çocuk
ishallerine karşı kullanılmakta ve meyveleri gıda maddesi olarak tüketilmektedir.
Meyveden hazırlanan pelte, çocuk ishallerine karşı hazırlanan preparatların bileşimine
girmekte ve tohumlarından elde edilen taragasol adlı madde tıpkı kitre zamkı gibi, kıvam
verici, yapıştırıcı, süspansiyon yapıcı olarak kullanıldığı gibi tekstil sanayinde de kumaş
boyalarını sabitleştirerek, kumaşların aprelenmesinde kullanılır. Oje imalatında yararlanılır.
MENENGİÇ
Latince Adı: Pistacia terebinthus L. - İngilizce Adı: Terebinth tree - Mahalli Adları:
Melengiç, Çöğre, Çitlenbik, Sakız Ağacı,Yabani Fıstık
Kurutulan meyveler yabancı maddelerinden temizlenip öğütüldükten sonra kavurma
fırınlarında kavrularak kıl torbalara konulur ve preslenir. Presleme sonunda çıkan kirli yeşil
renkteki Menengiç yağı, mahalli deyimle Çitlenbik yağı, tavalarda yakılmak suretiyle kirli
yeşil renkteki dumanı çıkarılır. Tavadaki yağa bir dilim ekmek atılarak kokusu ve acılığı
alınan yağ, halk arasında her türlü yemek ve helva yapımında kullanılır. Böylece deri
kayışların yumuşaklığı ve dayanıklılığı arttırılmış olur. Güney Anadolu Bölgesinde de
meyveleri kavrularak yenir.
Ayrıca pres artığı olarak elde edilen küspe de, hayvancılıkta özellikle domuz yetiştiriciliği
için de aranan bir gıda maddesi olup yurt dışına ihraç edilmektedir. Köylü ise at ve merkep
dışında hayvanlarına yem olarak yedirmektedir (OGM, 1991).
KEKİK
Latince Adı: Thymus ssp. - İngilizce Adı: Garden thyme - Mahalli Adları: Yabani kekik,
Sater otu, Nemamul otu
Kekik türlerinden çeşitli et yemeklerinde baharat olarak da faydalanılmaktadır. Parfümeri ve
kozmetik sanayinde, banyo köpüklerinin yapımında ve problemli ciltlerin tedavisinde
kullanılmaktadır. Ayrıca; kellik, diş ve mide ağrılarında, uyuz nefes kokması, lumbago,
barsak parazitlerinin ve gazlarının giderilmesinde, romatizma ile bazı kadın hastalıklarında
tedavi amacıyla kullanılmaktadır. Derideki mantar hastalıklarına karşı inhibitör etkisi
olduğundan, mantar ilaçlarının bileşiminde de yer almaktadır (Öztürk ve Özçelik, 1991).
MEŞE MAZISI
Latince Adı: Ouercus infectoria Oliver subsp. Boissieri - İngilizce Adı: Nut Gall -Mahalli
Adları: Meşe mazısı, Mazı
İlaç sanayinde ise tanenden elde edilen tannik asit özellikle veterinerlikte dahilen kullanılan
ishal kesici ilâçların bileşimine girmekte, ender olarak kanamalarda kan kesici olarak
yararlanılmaktadır (Anşin ve Özkan, 1993). Hayvanlarda ishali ve kanamaları önleyici olarak
kullanıldığı gibi kumaş ve yünlülerin boyanmasında yararlanılmaktadır (TİGEM, 2001).
OKALİPTUS
Latince Adı: Eucalyptus camaldulensis - İngilizce Adı: Redgum - Mahalli Adları: Sağlık
ağacı, Sıtma ağacı, Bataklık ağacı, Kızıl okaliptüs
Okaliptüs yaprakları yöre halkı tarafından çay gibi demlenerek (infüzyonu hazırlanarak)
içilmek suretiyle ve sıcak buharı teneffüs edilmek suretiyle astım, sünizit ve mide ağrılarına
karşı kullanılır. Şekercilikte ve likör yapımında da kullanılır. Bataklıkların okaliptüs ekimiyle
kurutulması yöre halkını sivrisinek ve sıtmadan korumaktadır (Sezik ve Yeşilada, 1987).
ÖKSE OTU
Familya: Loranthaceae – Latince Adı: Viscum album L. - Mahalli Adları: Çekem, Purç,
Gökçe, Gevele, Güvelek, Göveldek
Çok eski çağlardan beri şifalı özelliği bilinir. Bitkinin yaprak ve meyvelerinin C vitamini
içerdiği belirtilmektedir. Bitki çayı, kan durdurucu olarak da kullanılır. Çay olarak
içildiğinde, akciğer kanamasını ve tifo veya dizanteri sonrası karşılaşılan, bağırsak
kanamalarını durdurmaktadır.Ayrıca ezilmiş meyveler çıban üzerine konarak; çıbanın
açılması ve cerahatin dışarı çıkması sağlanır.
SAKIZ AGACI
Latince Adı: Pistacia lentiscus L.var. latifolius Coss. - İngilizce Adı: Mastic tree, Lentisc.
- Mahalli Adları: Sakız ağacı, Mezdeki sakızı, Mezeke sakızı, Damla sakızı
Halk ilacı olarak ağız antiseptiği ve ağızda güzel bir koku bırakmak için kullanıldığı gibi bazı
dondurma ve tatlıların yapımında da faydalanılır. Şekercilikte ve içki yapımında da koku
verici olarak geniş kullanım alanı bulmaktadır.
SUMAK
Latince Adı: Rhus coriaria L. - Mahalli Adları: Sumak, Debbağ Sumağı, Somak,
Tekri, Boyacı Sumağı, Tatari, Tetri, Tirimli, Sarı Boyaağacı, Sarıcan
Boyacı sumağı sanayinde kumaş ve derilerin sarı renge boyanmasında değerlendirilmektedir.
Yapraklarının antiseptik, ishal ve kan kesici özellikleri ile ateş düşürücü özelliklerinden
yararlanılarak enfüzyonu ilâç sanayinde kullanılmaktadır. Tehlikesiz ve etkili bir drogdur.
TAVŞAN MEMESİ
Latince Adı : Ruscus aculeatus L. Mahalli Adları: Tavşan memesi, Deve dikeni
Tadı acı olduğundan bal, pekmez veya şekerle tatlandırılarak içilir. Meyveleri kurutulup,
kavrulur ve toz edilerek kahve gibi kullanılır. Tavşan memesi; işleri sırasında sürekli olarak
ayakta durmak zorunda olan insanlar için faydalıdır. Damar tıkanıklığı, şişkinliği olanlarda
bu daha ön plandadır. Meyveli dalları uzun ömürlü dekoratif süsü bitkisi olarak da kullanılır.
YER SOMUNU
Latince Adı: Cyclamen spp. - Mahalli Adları: Lale kovanı, Topalak, Domuzturpu,
Yersomunu, devetabanı, Kır menekşesi, Domuz topalağı
Cyclamenin kök yumruları olduğu gibi yutulur veya suda kaynatılarak içilir. Cyclamenin
toprak altındaki kök yumruları el ile toplanarak güneşte kurutulur. Bu bitkinin yer somunu
yumruları domuzların sevdiği bir yiyecek olduğundan dağlarda yetişen yer somunu kökleri
yaban domuzları tarafından topraktan çıkarılır. Bu nedenle de bitkiye domuz turpu, domuz
ekmeği gibi isimler verilmiştir.
Ayrıca bu yumrular halk arasında müshil, kusturucu ve barsak parazitlerini düşürmek
amacıyla kullanılmaktadır. Kuru yumrunun 0.5 gramı orta derece ishal için uygun bir miktar
olarak bilinmektedir. Bu dozdan daha fazla kullanım tehlikeli olabilir (Baytop, 1984).
ZAKKUM
Latince Adı: Nerium oleander L. - Mahalli Adları: Ağı çiçeği , Zıkkım ağacı
Dahilen idrar arttırıcı ve kalp kuvvetlendirici etkisi vardır. Tıbbi miktarların üzerinde alındığı
zaman kalp yetmezliği, kusma ve ishal ile kendini gösteren ağır zehirlenmeler yapar. Tehlikeli
bir drogdur. Haricen zeytin yağında maserasyonu vücut parazitlerine karşı kullanılır (Sezik
ve Yeşilada, 1987).
KAYNAKLAR
ANŞİN, R., ÖZKAN, C.Z., 1997. Tohumlu Bitkiler Ders Kitabı, Yayın No:167, Trabzon.
ASIMGİL, A., 1993. Şifalı Bitkiler, Timaş Yayınları, İstanbul.
BAŞARAN, S., 1999. Bartın Yöresinde Yetişen Bazı Bitkilerin Etnobotaniksel Özellikleri,
Z.K.Ü. Bartın Orman Fakültesi Orman Botaniği Anabilim Dalı, Bartın.
BAYTOP, T., 1982. Türkiye`nin Tıbbi ve Zehirli Bitkileri, İstanbul.
BAYTOP, T., 1994. Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek
Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları, Yayın No:578, Ankara.
BAYTOP, T., 1984. Türkiye`de Bitkiler ile Tedavi (Geçmişte ve Bugün), İ.Ü. Yayınları,
Yayın No:3255, Eczacılık Fak. Yay. No:40, İstanbul.
BOZKURT,Y., GÖKER, Y., 1986. Orman Ürünlerinden Faydalanma, İstanbul Üniversitesi
Yayınları, Yayın No:3402, Orman Fakültesi Yayınları No:379, İstanbul.
COŞKUN, M., 1997. 11. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı (22-24 Mayıs 1996), Ankara
Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi Yayınları Yayın No:75, Ankara.
OGM, 1991. Ülkemizde Bazı Önemli Orman Tali Ürünlerinin Teşhis ve Tanıtım Kılavuzu,
TC Orman Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara.
ÖZER, Z., TURSUN, N., ÖNEN, H., 2001. Yabancı Otlarla Sağlıklı Yaşam (Gıda ve
Tedavi), 4renk Yayınları, No:975, Ankara.
ÖZTÜRK, M., ÖZÇELİK, H., 1991. Doğu Anadolu’nun Faydalı Bitkileri, S. Vakfı,
Semih Ofset Matbaacılık, Yayıncılık ve Ambalaj Sanayi Limited Şirketi.
SAYAR, A., GÜVENSEN, A., ÖZDEMİR, F., ÖZTÜRK, M., 1998. Muğla İlindeki Bazı
Bitkilerin Etnobotaniksel Özellikleri, E.Ü., Fen-Edebiyat Fak. Biyoloji Bölümü, İzmir.
SEZİK, E., YEŞİLADA, E., 1987. 5.Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, Bildiri Kitabı,
(Ankara , 15-17 Kasım 1984).
TİGEM, 2001. Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Mayıs-Haziran Sayısı.